Informacja o tym, że Citroën wziął swoje logo od wzoru kół daszkowych, które zobaczył podczas wizyty w Polsce a później zakupił na nie patent, jest powszechnie znana. Ale do tej pory nie było do końca jasne, gdzie to miało miejsce.
Dzisiaj możemy już potwierdzić, że było to w Osinach pod Głownem a jaz na rzece Mroga może być jednym z najważniejszych miejsc w naszym kraju, związanych z marką Citroën. To prawdopodobnie tutaj 22-letni wtedy Andre Citroën zobaczył daszkowe koła zębate, które napędzały maszyny w walcowni i fabryce drutu, znajdujących się w tym miejscu.
Encyklopedia Powszechna z ilustracjami i mapami S. Orgelbranda informowała w 1901 r. czytelników: Mroga, rzeka w Królestwie Polskim, bierze początek w gubernatorii Piotrkowskiej, pod wsią tej nazwy, na północ Brzezia, i po 7-milowym biegu wpada pomiędzy miastem Sobotą a wsią Szeligi z prawej strony do Bzury.
Najwidoczniej było to doskonałe miejsce na przemysł, płynąca woda zapewniała napęd urządzeń i maszyn. Cofnijmy się na chwilę w czasie: od połowy XIX wieku funkcjonowała tu Huta Józefów z warsztatem kowalskim. Z archiwów wynika, że w 1870 roku działała walcownia miedzi Emdunda Stępkowskiego, której wyroby cieszyły się tak dużym uznaniem, że zdobyła medal na wystawie w Petersburgu.
W 1886 r. „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” zawierał o Osinach taką oto notkę: Osiny, wieś i folwark nad rzeką Mrogą, pow. brzeziński, gm. I par. Dmosin, odl. 14 km od Brzezin. Jest tu osada fabryczna Józefów, mająca kuźnicę żelaza i miedzi. Kuźnica wydaje różnych wymiarów żelza do 15,000 cent rocznie. Przy niej znajduje się hamernia miedziana oraz walcownia. Żelazo sprowadzano tu z Rzucowa. Folwark ma 10 domów, 36 mieszkańców, wieś 5 domów, 137 mieszkańców. W 1827 r. było tu 14 domów, 167 mieszkańców. W 1899 r. zakład metalowy koło Głowna przejęło Towarzystwo Akcyjne Osińska Walcownia Miedzi, Mosiądzu i Fabryka Drutu w Osinach. Już w 1900 r. jego obrót wyniósł 947 tys. rubl a zatrudnienie zbliżało się do 125 osób. Jak na tamte czasy była to bardzo duża fabryka. Wytwarzano to blachę, drut miedziany i mosiężny oraz inne odlewy i produkty z miedzi i mosiądzu.
W owym czasie napęd wodny był ciągle wykorzystywany przez przemysł i młyny. Moc takiego napędu nie była duża, uzyskiwano maksymalnie 40 KM. Oczywiście stopniowo zastępowano takie rozwiązania silnikami a szybką modernizację fabryk rozpoczęto na tamtym obszarze dopiero w 1913 roku. Andre Citroën zobaczył więc owe koła daszkowe pracujące w jazie i docenił ich zalety. Pracują ciszej, mogą też przenosić znacznie większe obciążenia i miały większą żywotność niż tradycyjne koła zębate. W Polsce były wykonywane z drewna i wykorzystywane w urządzeniach napędzanych siłą wody, ale młody inżynier widział ich zastosowanie w zupełnie innych miejscach.
Koła, które zaczął produkować we Francji stały się sławne w całej Europie i były stosowane szeroko w przemyśle i napędach. Trafiały m.in. do Polski, były stosowane w napędach statków, m.in. na naszym najsłynniejszym niszczycielu, ORP Błyskawica. Do dziś w maszynowni tego okrętu można zobaczyć przez przezroczystą obudowę z pleksy przekładnię główną w układzie zębów daszkowym. Citroën wyposażał wiele innych okrętów w to rozwiązanie, m.in. Titanica.
W 2017 roku w numerze lutowym miesięcznika „Skarpa Warszawska” pisałem o Głownie i w/w kuźni. Aby odkryć miejsce, gdzie ona mogła się znajdować porozumiałem się w sprawie z Towarzystwem Przyjaciół Głowna. W rozmowie wskazano na pana Jacka Perzyńskiego, dziennikarza, pisarza i pasjonata historii regionu, który po mojej publikacji zajął się analizą tego tematu. Wniósł on bardzo istotny wkład w odkrywanie historii tego niezwykle ważnego dla wszystkich fanów Citroëna miejsca. Jego wiedza i mrówcza praca w archiwach zaowocowała odkryciem kolejnych materiałów, które rzucają więcej światła na początki firmy Citroën.
Lokalizacja jazu :
Źródła:
- Przemysł metalowo-maszynowy w Łódzkim Okręgu Przemysłowym w latach 1899-1914 – Dariusz Klemantowicz
- Encyklopedia Powszechna Orgelbrand 1900 r.,
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich 1886, tom VII,
- Olszewski Ryszard – „Śladami Andre Citroëna i Jego Rodziny po Warszawie”, Miesięcznik Skarpa Warszawska, luty 2017
- Perzyński Jacek – „Szewrony z Głowna” – Pismo Samorządowe Województwa Łódzkiego, 2018
- Perzyński Jacek – „Sekrety Województwa Łódzkiego – Rozdział „Citroën Głowno”, Wydawnictwo Księży Młyn, Łódź 2018
Najnowsze komentarze