11. lipca 1899 roku, a więc dokładnie 125 lat temu. w pałacu w Turynie narodziła się Fabbrica Italiana di Automibili Torino, która ostatecznie przekształciła się w Fiat. Promotor tej inicjatywy, Giovanni Agnelli, zgromadził grupę inżynierów, arystokratów i przedsiębiorców w celu stworzenia czysto włoskiej firmy motoryzacyjnej, która pomogłaby zlikwidować ówczesne zacofanie przemysłowe kraju w porównaniu z Francją i Niemcami.

Skąd to zacofanie? Włochy były wówczas młodym państwem. Królestwo Włoch powstało dopiero w 1861 roku, a więc na 38 lat przed omawianymi wydarzeniami. Wcześniej był to zlepek mniejszych i większych księstw i republik, wprawdzie spójnych językowo i kulturowo, ale jednak odrębnych. I rozwijających się w różnym tempie. W wielu z nich spore wpływy miało wówczas Cesarstwo Austrii.

Według publicznych źródeł podpisanie dokumentów założycielskich Fiata miało miejsce 11. lipca 1899 roku w Palazzo Bricherasio w Turynie. Wydarzenie to uwiecznił włoski malarz Lorenzo Delleani, prezentując potomności założycieli firmy. Spotkanie to było efektem kilku inicjatyw, jakie miały miejsce w stolicy Piemontu, w które zaangażowani byli ówcześni inżynierowie, przedsiębiorcy, finansiści i arystokraci.

W tym środowisku wyróżniał się były oficer kawalerii, właściciel ziemski i człowiek bardzo zainteresowany możliwościami silników spalinowych i automobili: Giovanni Agnelli. Dzięki doświadczeniu w branży rowerowej i motocyklowej był prawdziwym pasjonatem mechaniki. Przeprowadził kilka eksperymentów, aby przetestować te nowe technologie. Niektóre zakończyły się zresztą eksplozjami w jego laboratorium.

W pierwszych miesiącach roku Agnelli spotyka się w Caffe Burello, zlokalizowanej w samym sercu Turynu, z kolejnym entuzjastą automobilizmu, Emmanuele Cacheano di Bricherasio. Przedstawia mu ambitny projekt: produkcję w 100% włoskiego samochodu, który stałby się zalążkiem dużej firmy przemysłowej, jaka pomogłaby odzyskać przewagę nad Francją i Niemcami, ówczesnymi liderami branży motoryzacyjnej.

Arystokrata, który właśnie założył Automobilklub Włoch i wniósł kapitał do projektu Aristide Faccioli i Giovanniego Batisty Ceirano mającego na celu produkcję pojazdów silnikowych, popiera jego propozycję.

Razem sondują zarówno elitę społeczeństwa Turynu, jak i utalentowanych inżynierów i techników, aby ich plan stał się rzeczywistością.

Wysiłki te nabrały kształtu w Società Italiana per la Costruzione e il Comercio delle Automobili, która 11 lipca przekształciła się w Fabbrica Italiana Automobili Torino, z zarządem, na którego czele stał Lodovico Scarfiotti, którego sekretarzem był Giovanni Agnelli. Nazwa i jej akronim nie mogły być lepiej dobrane: z jednej strony wyjaśniały cel i pochodzenie firmy, z drugiej FIAT stanowił akronim, który tworzył krótkie i sugestywne słowo po łacinie: „Niech się stanie”. Hasło „Fiat Lux” można więc przetłumaczyć jako „Niech stanie się światłość”.

Aby zaoszczędzić czas, zdecydowano się rozpocząć działalność nowej firmy od jak najszybszego wprowadzenia na rynek pierwszego modelu, do czego przejęto wspomnianą wcześniej firmę Ceirano i Faccioli, która miała swój prototyp samochodu na bardzo zaawansowanym etapie. Tak właśnie powstał Fiat 3½. Wyprodukowano 24 egzemplarze. Automobil mógł się rozpędzić do zawrotnych 35 km/h zabierając na pokład trzy osoby (w tym kierowcę).

Fiat 3½ napędzany był 3,5-konnym (stąd określenie modelu; czasem nazywano go także Fiatem 4 HP) dwucylindrowym silnikiem o pojemności skokowej 663 cm³ o rzędowym układzie cylindrów. Miał 230 cm długości, 142 cm szerokości i 145 lub 147 cm wysokości. Ważył 680 kg.

W 1900 roku Fiat otworzył swoją pierwszą fabrykę, zlokalizowaną przy Corso Dante w Turynie. To tam 150 pracowników wyprodukowało wszystkie wspomniane 24 Fiaty 3 ½ w pierwszym roku działalności zakładu. Dwa lata później strategiczna wizja Giovanniego Agnelli uczyniła go prezesem firmy, rozpoczynając tym samym ekspansję przedsiębiorstwa, która trwa do dziś. Już wtedy włoska marka weszła na rynek północnoamerykański. W 1906 roku Fiat zadebiutował na giełdzie w Mediolanie i zatrudniał 2.500 pracowników.

Agnelli przyczynił się do dywersyfikacji działalności. Fiat zaczął produkować ciężarówki, pojazdy użytkowe, tramwaje, a nawet silniki morskie. W 1908 roku marka weszła do branży taksówkarskiej wraz z Fiatem 1 Fiacre, modelem, który odniósł sukces w takich miastach jak Paryż, Londyn i Nowy Jork i dodał skrzydeł umiędzynarodowieniu marki.

W 1910 roku Fiat był już największą włoską firmą samochodową i otworzyła fabrykę w Poughkeepsie pod Nowym Jorkiem.

To były początki wielkiego międzynarodowego koncernu, jaki znamy dzisiaj.

Dziś Fiat współtworzy wielki, kilkunastomarkowy koncern Stellantis. Ale Fiat współpracował z francuskim PSA już pod koniec lat 70. XX wieku, głównie w zakresie lekkich samochodów użytkowych, ale także dużych minivanów (projekty Eurovan I i Eurovan II).

Krzysztof Gregorczyk; zdjęcia: Fiat / Stellantis / Wikipedia